Nogay Türkleri Atasözleri

– A –

Adam adamga kerek, can tenge kerek.
Adam bolur baladın kisi minen işi bar, adam bolmas baladın kisi minen nesi bar.
Adam cüreginde arslan catagı bar.
Adam sözu tas carır, tas carmasa, bas carır.
Adaskanga ayıp cok, kaytıp üyün tapkan son.
Adaspayman degen erdi, karangı duman adastıradı.
Aga bolayım desen, atlanuvdan kalma; bay bolayım desen, kazanınga aram salma.
Aga-iniding kadirin, yalalı bolsan bılırsın; ata-anadın kadirin, balalı bolsang bılırsın.
Agalı-inili tatuv tursa, ekpege at köp bolur; absın-kelin tatuv tursa, aşamaga as köp bolur.
Agaş etten öter, söz süyekten öter.
Agaş kessen uzun kes, cona cona kıskarır; kiyiz kessen kıska kes, tarta tarta uzayır.
Agaş kıyşığını talkı tüzetır; adam kıyşığını halkı tüzetır.
Ak niyetlidin atı arımas, arbası tozbas.
Akıl bastan şıgar, asıl tastan şıgar.
Akıl tabar, til söyler.
Ala azbandı böru cer, carlıdın cıygan malını töru cer.
Aldı tegerşik kaydan köşse, songu da sonman köşer.
Algasagan kız kiyevge barmas, barsa da onmas.
Algasagan suv dengizge cetpes.
Alim boluvdan adam boluv kıyın.
Alma ce de suv iş, avırma koreyim; nartük ce de suv iş, semirme koreyim.
Almaktın körki bermek.
Altın kapılıdın kullugu, agaş kapılıga tuser.
Anadın könlu balada, baladın könlu havada.
Aram batar, ak kalkar.
Aram tepşektın tübu tesık.
Aramzadedın koynu tolu, betı kara.
Arıgan atka kamşı avır.
Arık oydan ölur, semiz maydan ölur.
Asık oynagan azar, top oynagan tozar; koy bagıp, kuyruk cegen, berinden de ozar.
Asılsız astan kıtar, cavapsız sözden kıtar.
Aşıkkan aska piser.
At arısa tuvlak, er arısa avırak.
At avnagan cerde tük kalır.
At basına kün tuvsa, avızlıgıman suv işer; er basına kün tuvsa, etegımen suv işer.
At iygısı arıkta bilınır, er iygisi yarlılıkta biliner.
At sürinmes bolurma, adem yangılmas bolurma.
Ata baladın sını.
Ata balaga sınşı.
Ata barda uvul cas, aga barda ini cas.
Ata ulunun atkan ogu da kaytpas, aytkan sözu de kaytpas.
Atadan körgen ok conar, anadan körgen ton pişer.
Ataga usap ul tuvmas, anaga usap kız tuvmas.
Atan barda el tanı, atın barda er tanı.
Atan ölse de atandı körgen ölmesin.
Atası maktagandı alma, avıldası maktagandı salma.
Atasına cakşılık etpegenden, cakşılık kütpe.
Atasız öksuz, cartı öksuz, anasız öksuz kerti öksuz.
Atga minmek bir mırad, attan tüspek bir namıs.
Atım cok aranda, kaygım cok boranda.
Atını süygen alasam der, bikesinı süygen tamaşam der.
Attı kamşı ölturur, erdi namıs ölturur.
Avıl iytı ala bolsa da, böru körse birıgır.
Avıldasın kim bolsa, karındasın so.
Avılga aytsam aşadı, konsuga aytsam kosadı.
Avırmagan baska cavluk baylama.
Avla tolu malın bolganşa, her cerde dosun bolsun.
Avuruv attan şıgar.
Ayagı baskandın, közu tanımaydı.
Ayagı caman, tördu bulgaydı; avızı caman eldi bulgaydı.
Ayagına kara da kımızını iş, anasına kara da kızını al.
Ayavlı dostun malı bir, gemıge mingendin canı bir.
Ayaz bolsa suvutur, bulut bolsa cılıtır; tuvgan, ösken cerlerdi, tentek kisi mıtar.
Ayda bir at bergenden, künde bir tostakay may bergen artık.
Aydav bilmes at ölturur, söylev bilmes söz keltirır.
Aylandırgan avıruv almay koymas.
Ayrılgandı ayuv cer, bölungendı böru cer.
Aytarman menden keter, tınlamasan senden keter.
Aytkanga iynanma, aklınga kelse iynan.
Ayvan alası tısında, adam alası işinde.
Az ce köp şayna, tüyülmessin; az söyle, köp tınla yangılmassın.
Az cegen, taza cer.
Az söz altın, köp söz kümüs.
Azdı bilmegen, köptü bilmes.

– B –

Bakırak bakırak bardı aytar, bargan sözun cartı aytar.
Bakkandı bilmegen, bagıslagandı da bilmes.
Baladı castan, kelindi bastan terbiyala.
Balalı kargaga kok artpas.
Balalı üy bazar, balasız üy mezar.
Balalı üyde melek bar, balasız üyde alek bar.
Balık, süygen suvga etegını malır.
Bara bara bayram kalır, bayramdan son kurman kalır.
Barma töre kasına, bayısan özu kelır karsınga.
Bas baladan, mal tanadan.
Bası baskadın, akılı baska.
Basına payda etpegen, dosuna payda etpes.
Basınga kelgen beladan, etegını kesip bolsa da kutul.
Bay mınan barıspa, betir minen kürespe.
Baydın kızı ölmey, yarlıdın kızına kün tuvmas.
Baysız bike patşa.
Bereket kelindın ayagından, şobandın tayagından.
Bergen cumart tuvul, algan cumart.
Bergen üyune barayık, beren-şeren eteyik.
Bilegi cuvan birdi cıgar, bilimi artık mindı cıgar.
Bilgenge bir soksan da saz, bilmegenge davulbaz da az.
Bir adamdın üyu kalası bolur, ası balası bolur.
Bir körgen bilis, eki körgen tanıs.
Bir şeşekey men caz bolmas.
Birev söyler, birev uyalır.
Boluyak on yasında da cas tuvul, bolmuyak yırmı beste de cas.
Borşlu ölmes, şerli ölur.
Bos mıltık eki kisidi korkustur.
Böldurucu inin bolsa, tüzetgen agan bolsun.
Böru bolsan kök bol, er bolsan aytkanınga berk bol.
Börudun kuyrugunu keskenimen iyt bolmas.
Bu güngü isindi tanlaga kaldırma.
Bulganşık suvda balık boladı, köp söylegen kiside bela boladı.

– C –

Caksı bergenşe, caman asıgar.
Caksı bolsan üş kün, caman bolsan ceti kün (berdazi akında).
Caksı körgenını aytar, caman bergenını aytar.
Caksı söz cılandı inden şıgarır.
Caksıdın catlıgı cok, camandın özlugu cok.
Caksıdın eki dosu bir kelır, camandın eki borşu bir kelır.
Caksıga coldas bolsan, erırsın mıratka; camanga coldas bolsan, kalırsın uyatka.
Caksıga kün cok, camanga ölum cok.
Caksılık etken maktanır, camanlık etken yaskanar.
Caksılıkka caksılık, her kisidın işidır; camanlıkka cahsılık, er kisidın işidır.
Caksıman söylesen, balga seker katkanday; camanman söylesen, iytke süyek atkanday.
Calangaşka caz caksı, maktanşakka yat cakşı.
Calgız at şavıp yuyrik bolmas.
Calgız koydu böru cer.
Calgız söylep söz bolmas, calgız kazık kos bolmas, yasırtın işken as bolmas.
Calgızdın bir işi de yarımaydı, kosulganlar min işte de arımaydı.
Calgızdın künü karangı, cayavdın künün sorama.
Calgızdın yayı kalsa da tabılmas, ıruvludun ogu kalsa da tabılır.
Caman arba col bızar, caman adam üy bızar.
Caman arba col bızar, caman elşi el bızar.
Caman avıldın agası bolma, carlı avıldın bayı bolma.
Caman aygır anasına kas, caman adam coldasına kas.
Caman aytkan, sözunu eki aytar.
Caman evlat ataga sögus keltirır.
Caman kisidın sözu aşşı, yabagı tondun biytı aşşı.
Caman söz bas kazıgı, caksı söz can azıgı.
Caman tamak carlı eter, caman nepis kor eter.
Caman ulga da caksı ulga da mal cıyma.
Camanda altın toktamas.
Camandan caksı tuvar, ozbaga; caksıdan caman tuvar, tozbaga.
Camandı caksı desen, börku kara kazanday bolur.
Camandı körmey, caksıdın basın bilip bolmas.
Camandın avuzundan caksı söz şıkpas.
Camandın tayagı segız, birevu tiymese bırevu tiyer.
Cangı elek şüyde bolur, cangı kelin üyde bolur.
Cangı şelektın bavu cogar
Carımas yardan kulatır, atkan cerden uyatır.
Cartı teri cabınsam da sosu dunyada cüreyım.
Catkandıkını turgan cer.
Cavga iynanma, suvga tayanma.
Caz cennet, kıs kıyamet.
Cazda cılandan korkkan, kısta arkandan korkar.
Cazda mıyın kaynatpagan, kısta kazanın kaynatpas.
Cazda tentek oyga konar, kısta tentek kırga konar.
Cazda tırnagan, küzde cırlar.
Cazlıktın künu, yarlılıktın künu.
Cel bolmasa, suvuk bolmas.
Cel espese, şöp bası kıymıldamas.
Cemistın iygisıne kurt tuser.
Cetimdın karnı ceti kabat.
Cetimge ceti kisi bas.
Cılagandan sorama, külgenden sora.
Cibek tüyumune berk, cigit sözune berk.
Cigit ölse de sözu ölmes.
Cigit ölur, danı kalar.
Cigittın asılından sorama, işinden sora.
Col anası tuyak, suv anası bulak, söz anası kulak.
Col kuvgan kaznaga colugur, söz kuvgan belege colugur.
Colavşı colda kalmas.
Cuvurtun aşagan kutulur, şölmegın calagan tutulur.

– D –

Dos asabı könulden.
Dos bergendın tısına karama.
Dos doska kerek, asabı durus kerek.
Dos üyunde olturup ket, duşpan üyunden turup ket.
Doska bergen borışka.
Dosun berse kım, uvusunga cım.
Dosundun asını duşpanday ce.
Dosundun bekisimen müyüz kes, duşpanındın bekisimen kiyiz kes.
Dosunga mungkir kazba, özun tüsersın.
Duşpan ayakka, dos baska karar.
Duşpan külüp üyretır, dos ursusup üyretır.

– E –

Eki ölşe, bir kes.
Eki sıyırdın ayranı köp, eki bikedın vayranı köp.
El agasız bolmas, ton yakasız bolmas.
El almagan, elli cıl catar.
El bolgan cerde batır da bolur.
El kaznası eski söz.
Elde amanşılık bolsa, elşi avurur.
Eldın avuzuna elli arşın böz cetpes.
Eldın işi altın besik.
Elli cıldan el cangırır.
Elşidin keşikkeni kayır.
Epsizdı elşilikke cibersen, soramay aytpas.
Er aytpas, aytkanından kaytpas.
Er iygisı burunlu bolur.
Er kadirin el biler.
Er kayratlansa, ekev bolur.
Er öturuk söylemes, ep öturuk söyler.
Er şıragı eki köz.
Er tamırından er tamırı köp bolur.
Er tarıkpay molıkpas.
Er yanılıp kolga tüser, kus yanılıp torga tüser.
Er yanılmay bolmas, at sürinmey bolmas.
Erden ozuv bar, elden ozuv cok.
Erdin atını ya atı şıgarar, ya bikesı şıgarır.
Erekte avızın cappagan, köpur avızda sözun tappagan.
Eri baydın eli bay.
Erinşektin ertengısı bıtpes.
Erte turgan erdın ırıskı artık.
Esaplı dosttun malı bir, antlı dosttun canı bir.
Esitken yanlış, körgen kerti.
Et etke, sorpa betke.
Et kanlı bolsun, cigit canlı bolsun.

– G –

Gemıge mingendın tilegı bir.

– H –

Hatun karıganın bilmes, eşek arıganın bilmes.
Hatundan hatun bar, torgay etinı as etken; hatundan hatun bar, baytal etin tas etken.
Hatunlardan hatun bar, kara suvdu as eter; hatunlardan hatun bar, kumar közdi yaş eter.

– İ –

İnısı bardıng tınısı bar.
İşip toymagan, calap toymas.
İşlese kulday, tursa biydey.
İytlı konak oramga sıymas.
İyttey kabıp, attay tevip.

– K –

Kaderdın bergen attın tisine karanmas.
Kadıdın kabırından kırk adım alıs.
Kadir bilmes kardaştan, kedir bilgen yat caksı.
Kalgan işke kar cavar.
Kamşıdı silke almagan, özüne tiygistır.
Kan şıkkandı karga bılır, can şıkkandı molla biler.
Kancıgadın batkanın, kaptal bilmes, at bılır; atadan caksı ul tuvganın kardaş bilmes, yat bılır.
Kar küregen aslık kürer.
Karama özune kara sözune.
Kardaştın azarı bolsa da beteri bolmas.
Karga neşe bakırsa da kaz bolmas.
Karga şakırıp kıs bolmas, torgay şakırıp caz bolmas.
Kat bilmegen zat bilmes.
Kazan avuzu aşık bolsa, iytke de namıs kerek.
Kazandın karası cugar, camandın belası cugar.
Kazanı asuvludun kapısı cabılmas.
Kazanı kırda, oşagı üyde.
Kel demek bar, ket demek cok.
Kelgenşe konak uyalır, kelgen son konakbay uyalır.
Kelin kemtiksiz bolmas, kayınana kemiriksiz bolmas.
Kengesli ton keng şıgar.
Kerek tastın avurlugu cok.
Kerek uşun terek cık.
Kerekpeste cıymasan, kerekkende tappassın.
Keşe karangı bolsa, cıldızı carık bolur.
Kılık kızga kerek, kızdan aldında cigitke kerek.
Kılış kespesti til keser.
Kırk cıl saban aydasan, bir cıl düven astında tüyer.
Kıs karlı bolsa, caz cavınlı bolur.
Kısın tuman bolsun, marazın tımav bolsun.
Kız kılıgıman süydurur.
Kız kimdi süyse, sonuku.
Kızın caman bolsa, kızıl kiygist.
Kisige camanlık tilegenşe, özinge caksılık tile.
Kisige munkir kazsan, özun atlarsın.
Kol kıbırdasa, avuz da kıbırdar.
Konak az olturup, köp sınar.
Konak bolsan kolga tüs, colavşı bolsan colga tüs.
Konak bolsan, tilin tıy.
Konak kelse et piser, et pispese bet piser.
Konakka sorap bergenşe, sogup ber.
Korkak mın ölur, batır bir ölur.
Korkaktan sorama közu aytar, tentekten sorama özu aytar.
Korkaktı köp kuvalasan, batır bolur.
Korkkanga kos körunur.
Korkpa marttın kısından, kork abirlıdin besinden.
Kökke köterip kelgendi, cerge karatıp ciberme.
Kökürekte bar, kolda cok.
Köp biledi degen küledı, özum bilemen degen öledı.
Köp korkutadı, teren batıradı.
Köp sözdun azı caksı, az sözdun özu caksı.
Köp tükursen köl bolur.
Köpten koyan kutulmas, calgızdın aytkan sözu tutulmas.
Köptun avazı bir bolsa, birdın avazı cok bolur.
Kösevi uzundun kolu küymes.
Köz korkak, kol batır.
Közel közel tuvuldu, köngul tüsken közeldir.
Közun avırsa, kolun tıy; işin avırsa, avuzun tiy.
Kudalık ayırılsa da, tuvganlık ayırılmas.
Kula tüzdu suv alsa, kuba kazdın tösunden; kulaksızga söz aytsan, kulagının tısından.
Kuldan tuvgan kul bolmas, caman tuvgan kul bolur.
Kulluk etkende kulday bol, atlanganda biydey bol.
Kus iyasında ne körse, uşkanda da sonu eter.
Kutlu konak kelse, koy egiz tabar.
Köle karasan, köylegine camavlık sorar.
Kün körmegen kün körse, künduz şırak candırır.
Kündestin otu da suvu da kündes.
Künşu köbeymes, bakılcı bayımas.
Küşi cetken, küşi cetpegendin küşpeni.

– M –

Malı ketken carlı tuvul, sını ketken carlı.
Manalı söz maldan artık.
Mart şıkpay dert şıkpas.
Maslagatlı toy tarkamas.
Mısırda patşa bolgandan, elimde şoban bolganı artık.
Misalsız söz tuzsuz as.
Molla bermes, bergen cerden kalmas.

– O –

Ocagının bası şoklu, oturgan ceri koklu.
Olturgan kız orun tabar.
On kolınman bersen, sol kolınman alırsın.
Ongandın eki dosu bir kelır, ongmagandın eki borşu bir kelır.
Ongandın üyune kobuz kirır; ongmagandın üyune apız kirır.
Orta colda arban sınmasın, orta yasta biken ölmesin.
Osal kisi ayagına karap curur, maktanşak kökke karap curur.
Otka bargan bikedın otuz avuz sözu bar.
Oylamay söylegen, avırmay ölur.

– Ö –

Önerli ölmes, önersiz kün körmes.
Önerli örge curur, önersiz körge kirir.
Ötpes pışak kol keser.
Öturuk sözdun örkeni cok, akılsız kızdın törkunu cok.
Öturukşu törge bir şıgar, eki şıkpas.
Öturukşudun uşun sözu de zaya.
Öz işine divana, yat işine kıvana.
Özi söylep özi külgen, yayran cigit; özi söylep halk külgen, kayran cigit.
Özun arısan, coldasındı öldu dep bil.

– S –

Sabır tübu sarı altın.
Sav baska satlık maraz.
Sıyır kurşangıdı tilımen tabar.
Sıylasan sıy körursun.
Sirkeli tay at bolur, sumguruklu bala er bolur.
Söylegenden tınla, bilgenden anla.
Söyley söyley söz şıgadı, türtkuşlese köz şıgadı.
Söz sözdu şıgarır, cımrık közdu şıgarır.
Sözben şirkeydi de ölturup bolmas.
Sözun sav bolsa, basın tav bolur.
Suvga süyenme, cavga iynanma.
Sütben kirgen, süyekben şıgar.
Süygenındın asını duşpanday ce.
Süymesem de süyemen, süygenimdin katerıne.
Süymesin kelse, üy sıpır.

– Ş –

Şayınşamagan iynesinden körur, tartamagan cibınden körur.
Şaşpagan arımas.
Şegertkiden korkkan, egin ekpes.
Şeşen cigit elge ortak, şeber cigit malga ortak.

– T –

Tamaktan kalgan cavdan kalganga esap.
Tan atpay, kündun közu tuvmas.
Tarı şaşkan boza işer.
Tatuv bolsan balday bol, aşşı bolsan tuzday bol.
Tavda ösken baladın eki közu tasta, cetim kalgan baladın eki közi yaşta.
Tavda öskendın tuyagı katı, basta öskendın bavuru katı.
Tavdı-tastı el bızar, adem ulunu söz bızar.
Tavga tas atpa.
Ten tengimen, teke müyüzumen.
Tentek suvda semirır.
Tentek toy eter, törunde özu olturur.
Tentekke künde bayram.
Tentekten sorama, özu aytar.
Tentektın dosu köp bolur.
Tentektin tastarı, tekene tozdurur.
Ter şıkkanın ten tuymas, akşa şıkkanın cer tuymas.
Terek şaşpay tal bolmas, borşluda mal bolmas.
Teren cılga tavıssız agar.
Termede catkan termesin maktar, üyden şıkpagan kültöbesin maktar.
Termeni caman, unu iygi; atası caman, ulu iygi.
Tevekelşi cerge nur cavar.
Til bela, tis kaya.
Til bir bolsa, is ör bolur.
Til carası tüzelmes, kılış carası tüzelır.
Til tas carır, tas yarmasa bas carır.
Tilde süyek cok.
Tiri bolup sanda cok, ölu bolup körde cok.
Tiride sıylaspagan, ölude cılaspas.
Tirliktin küşü birlikte.
Tisi şıkkan balaga, şaynap bergen as bolmas.
Tisim saga razıman, tilimdın kalasısın; tilim saga razı tuvulman, basımdın belasısın.
Tolmaska kuyma, toymaska berme.
Toyga barsan erte bar, erte barsan orın bar.
Toygan kız törkununu tanımas.
Toymagandan ton kiysen, toyda betindı kara eter.
Törkunu cakındın tösegı cıyılmas.
Tuvar toysa, bek keter; caman toysa, öpke eter.
Tuvgan cerde er curur, toygan cerde iyt curur.
Tuvgan eldin ceri cennet, suvu şerbet.
Tuvra aytkan kutulur, aldap aytkan tutulur.
Tüyedey boynun bolganşa, tüymedey akılın bolsun.

– U –

Ul tuvganga kün tuvadı.
Ulum üyde ırızkı tüzde, kızım üyde kılıgı tüzde.
Ulun aşuvlansa, örge şık; kiyevin aşuvlansa, esik bavın tut.
Urlagan bir kunalı, urlatkan mın kunalı.
Uv işken bir öledi, ant işken mın öledi.

– Ü –

Ündemes üyde bela bar.
Ürgen iyt kisidi kappas.
Üyünge apız kirgennen kobuz kirsin.
Üyünge kelgenge, üydey öpken bolsa da aytpa.

– Y –

Yarlı catsa ölur, bay cuvursa ölur.
Yarlıdın baylıgı, tentekdın savlıgı.
Yası yaslaskan ten tuvul, sözu kelisken ten.

– Z –

Zorman avlagan iyt koyan almas.

Hazırlayan: Hasan ÜLKER
Kaynak: http://nogay.org.tr

Yazan Editör - Kas 4 2017. Kategori Kültür Sanat. Bu yazıya yapılan yorumları takip edebilirsiniz RSS 2.0. Bu yazıya yorum yapabilir ve geri izlemede bulunabilirsiniz